قسمت ششم:
جایگاه حدیث غدیر در تفکر اسلامی۲
نگارشها و پژوهشهای ويژه
حديث غدير علاوه بر اينكه همواره مورد توجه عالمان اسلامي در شاخههاي مختلف علوم اسلامي بوده است، عدهای را برانگيخته است تا درباره آن به نگارش و پژوهش ويژه مبادرت ورزند، بدين علت دهها رساله و كتاب درباره آن تأليف شده است.
بر اساس تحقيقي كه برخي از محققان در اين باره انجام داده اند، آثاری كه درباره غدير نوشته شده از قرن دوم هجری آغاز و تا قرن حاضر ادامه يافته است.
از ميان كتابهاي غديري، 83 كتاب عربي، 61 كتاب فارسي و 21 كتاب اردو وجود دارد. از ميان نويسندگان اين كتابها 129 نفر شيعه اثني عشري، و دوازده نفر اهل سنت، پنج نفر شيعه اسماعيلی، دو نفر شيعه زيدی و يك نفر مسيحی است (دانشنامه امام علي(ع)، ج 12، ص 421 – 422).
در اينجا به معرفي تعدادي از كتابهایی ميپردازيم كه درباره حديث غدير نگارش يافته است (ر.ك: الغدير، ج 1، ص 313 – 325؛ دانشنامه امام علي(ع)، ج12، ص380 – 396 و ص420 – 424)
1. الولاية في طرق حديث الغدير، تأليف ابوجعفر محمد بن جرير طبري (متوفاي 310 ق). وي در اين كتاب، حديث غدير را از بيش از هفتاد طريق روايت كرده است. انگيزه او از تأليف اين كتاب، آن بوده است كه جواب ابن ابي داود را بدهد، زیرا وی گفته است که علی(ع) در حجة الوداع در يمن بود، پس حديث غدير اساسی ندارد (تذكرة الحفاظ، ج 2، ص 713، رقم 728).
ذهبي در تذكرة الحفاظ، ياقوت حموي در معجم الادباء (ج 18، ص 80)، ابن كثير در البدايه و النهايه (ج 11، ص 167، حوادث سال 310 ق)، ابن حجر در تهذيب التهذيب (ج 7، ص 297)، شيخ طوسي در الفهرست (ص 50، رقم 640)، سيد بن طاووس در الاقبال (ص 453) از كتاب طبري دربارة طرق حديث غدير نام بردهاند.
2. الولاية، تأليف حافظ ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد همداني معروف به «ابن عقده» (متوفاي332 ق). وي حديث غدير را از يكصد و پنج طريق روايت كرده است. ابن حجر در تهذيب التهذيب (ج 7، ص 297) پس از ذكر حديث غدير گفته است: «ابوالعباس بن عقده، اين حديث را صحيح دانسته و به گردآوري طرق نقل آن اقدام كرده و آن را از هفتاد صحابي يا بيشتر روايت كرده است.»
وي در فتح الباري (ج 7، ص 74) نيز گفته است: «حديث من كنت مولاه فعلي مولاه» را ترمذي و نسايي روايت كردهاند، و آن طرق بسياري دارد كه ابنعقده در كتاب خاصي گرد آورده و بسياري از سندهاي آنها صحيح يا حسن است.»
شمس الدين مناوي شافعي در فيض الغدير (ج 6، ص 218) حديث غدير را نقل كرده و سخنان ابن حجر را در فتح الباري درباره آن بازگو كرده است.
حافظ گنجي شافعي نيز در كفاية الطالب (ص 61، باب 1) و نجاشي در كتاب رجال خود (ص 94، رقم 232) كتاب ابنعقده را نام بردهاند.
سيد بن طاووس در الاقبال (ص 453) گفته است: «كتاب ابوالعباس درباره طرق حديث غدير نزد من موجود است، و او حديث غدير را از يكصد و پنج طريق روايت كرده است.
3. من روي حديث غدير خم تأليف ابوبكر محمد بن عمر تميمي، معروف به جعابي (متوفاي 355 ق). نجاشي در رجال خود (ص 394، رقم 1055) از آن نام برده است. سروي در مناقب آل ابيطالب (ج 3، ص 34) گفته است: «ابوبكر جعابي حديث غدير را از يكصد و بيست طريق روايت كرده است.»
4. طرق حديث الغدير، نوشته ابوطالب انباری واسطي (متوفاي 356 ق). نجاشي در رجال خود (ص 232، رقم 617) از آن ياد كرده است.
5. من روي حديث غدير خم، نوشته ابوالمفضل محمد بن عبدالله شيباني (متوفاي 372 ق). نجاشي در رجال (ص 396، رقم 1059) نام برده است.
6. نوشتهاي از حافظ علي بن عمر دارقطني (متوفاي 358.ق) كه طرق روايت حديث غدير را در آن جمع كرده است. گنجي شافعي در كفاية الطالب (ص 60، باب 1) اين مطلب را آورده است.
7. بيان حديث الغدير، نگارش شيخ محسن نيشابوري شيخ منتجبالدين در الفهرست (ص 156، رقم 360) آن را معرفي كرده است.
8. الدراية في حديث الولاية، تأليف ابوسعيد مسعود بن ناصر سجستاني (متوفاي 477 ق). مؤلف در 17 جزء، طرق حديث غدير را در آن گزارش كرده و آن را از يكصد و بيست صحابي روايت كرده است. ابن شهر آشوب در المناقب (ج 1، ص 529) و سيد بن طاووس در الاقبال (ص 457) آن را نام بردهاند. ابن حاتم شامي در الدر النظيم (ج 1، ص 105، باب 2) از آن روايت كرده و عمادالدين طبري در بشارة المصطفي (ص 211) از آن نقل كرده است.
9. عدّة البصير في حجج يوم الغدير، تأليف ابوالفتح كراجكي (متوفاي 449 ق). علامه نوري در مستدرك الوسائل (ج 3، ص 498) گفته است: «اين كتاب ارزشمند در اثبات امامت اميرالمؤمنين(ع) در روز غدير و در 200 ورقه نگارش يافته است.»
کراجکی، آن را براي عالم جليل القدر ابيالكتائب عمار نوشته است. كراجكي رسالهاي نيز با عنوان «دليل النص بخبر الغدير» دارد كه متن آن را در كنز الفوائد (ج 2، ص 84 – 98)آورده است.
10. حديث الغدير، نوشته شيخ منصور آبي رازي (از دانشمندان قرن پنجم)، نويسندة كتاب ادبي و مهم نثر الدرر. وي راويان حديث غدير را بر اساس حروف الفبا نقل كرده است. ابن شهر آشوب در كتاب المناقب (ج 3، ص 25) و معالم العلماء (ص 67، شماره 457) كتاب وي را نام برده است.
11. دعاء الهداة الي اداء حق الموالاة، تأليف ابوالقاسم عبيدالله بن حسكاني حنفي نويسندة كتاب مهم شواهد التنزيل. وي در شواهد التنزيل (ج 1، ص 90، حديث 246) گفته است: «من طرق حديث غدير را در كتاب دعاء الهداة- كه در بيست جزء است- جمع آوري كردهام.»
12. طرق حديث الولاية، تأليف شمسالدين محمد بن احمد ذهبي (متوفاي 748 ق). وي در تذكره الحفاظ (ج 3، ص 1042، رقم 962) نوشته است: «حديث من كنت مولاه، طرق پسنديدهاي دارد و من در اين باره تأليف مستقلي دارم.»
13. اسني المطالب في مناقب علي بن ابيطالب، تأليف شمسالدين محمد جزري دمشقي شافعي (متوفاي 833.ق). وي در اين كتاب كه براي اثبات تواتر حديث غدير نوشته است، حديث غدير را از هشتاد طريق روايت كرده و منكر آن را به جهالت و عصبيت نسبت داده است. اين كتاب در سال 1324 در مكه مكرمه و در سال 1402 با تحقيق شيخ محمد هادي اميني در تهران چاپ شده است.
14. دو جلد از كتاب عبقات الانوار در 1080 صفحه، تأليف سيد ميرحامد حسين هندي (متوفاي 1306 هـ.ق) به بحث دربارة سند و دلالت حديث غدير اختصاص يافته است. سيد علي ميلاني، عبقات الانوار را به عربي ترجمه کرده، و نام نفحات الازهار في خلاصة عبقات الانوار را برای آن برگزیده، و در 20 جلد چاپ کرده است كه چهار جلد آن (6 – 9) به حديث غدير اختصاص دارد.
15. فيض القدير في حديث الغدير، تأليف شيخ عباس قمي (متوفاي 1359 ق). كتاب وي در واقع، تلخيص دو جلد كتاب عبقات الانوار در حديث غدير است.
16. الغدير في الاسلام، تأليف شيخ محمدرضا نجفي (متوفاي 1386 ق). كتاب وي در سال 1362 در نجف اشرف به طبع رسيده است.
17. اهداء الحقير في معني حديث الغدير، تأليف سيد مرتضي خسروشاهي تبريزي (متوفاي 1372 ق). كتاب وي بار نخست در عراق و بار دوم در سال 1398 در قم چاپ شده است.
18. الغدير في الكتاب و السنة و الادب، تأليف علامه عبدالحسين اميني (1390 ق) كه بار نخست در 11 جلد، و بار دوم از سوی مركز الغدير للدراسات الاسلاميه در 14 جلد چاپ شده است كه دو جلد اخير به فهرستهاي گوناگون اختصاص يافته و يك جلد نيز قبل از يازده جلد به بحث دربارة شخصيت علامه اميني و اهميت كتاب الغدير و اظهار نظرهاي متفكران از مذاهب مختلف در اين باره اختصاص يافته است.
19. الغدير في التراث الاسلامي، تأليف سيد عبدالعزيز طباطبايي (متوفاي 1416 ق) كه كتابهايي را كه از قرن دوم تا قرن پانزدهم هجري به زبانهاي فارسي، عربي و اردو درباره حديث غدير نگارش يافته، معرفي كرده است.
20. غدير در آيينه كتاب، تأليف محمد انصاري (معاصر) كه در آن 414 اثر نگارش يافته دربارة غدير به زبانهاي مختلف معرفي شده است.
ـــــــــــــــــــــــــــ
📙 برگرفته از کتاب براهین و نصوص امامت، استاد ربانی گلپایگانی،